Kitap alıp da vermeyenler… Ödünç kitap alıp da vermeme alışkanlığının eskilere kadar uzandığını biliyor muydunuz?

Malum hikâyedir…. Dönemin başbakanı, vezir-azam Ahmet Vefik Paşa, dostu Sait Halim Paşa’nın misafiri olur. Şahsi kütüphanesini gezerken birkaç kitabı beğenir. “Bunları bana ödünç verir misin?” der. Sait Halim Paşa da ”Hayır veremem. Bunu benden nasıl istersin. Biliyorsun bu kütüphaneyi ben ödünç alıp da vermediğim kitaplarla kurdum. Bu sebeple veremem” diye cevaplar…

Kendisinin de ‘kitap sabıkalısı’ olduğunu itiraf eden Sait Halim Paşa hiç de haksız sayılmaz…

TERCÜME ODASI’NDAN KİTAP ALIP DA VERMEYENLER

İş o noktaya gelmiş ki, Osmanlı Devleti’nde başta diplomatik ilişkiler olmak üzere yabancı dil bilgisi gerektiren her durumda Avrupa dillerinden çevirilerin sorumluluğunu üstlenmek üzere Müslüman tercümanların eğitildiği ve görev yaptıkları Tercüme Odası Kütüphanesi’nin kitaplarının azalması üzerine kitap alanlara ‘resmi yazı’ ile iade etmeleri bile istenmiş.

Akademisyen Sezai Balcı’nın doktora tezi çalışmasına bakıldığında bir döneme damga vurmuş şahsiyetlerin listesini görmek mümkün:

Ahmet Arifi Paşa: 18, Ahmet Faik Efendi: 1, Ahmet Vefik Paşa: 1, Ali Haydar Bey: 1, Aristidi Bey: 2, Artin Efendi: 1, Bohor Efendi: 1, Dacar Efendi: 1, Dahggio Efendi: 1, Emin Efendi: 33, Emin Muhlis Paşa: 1, Esat Paşa (Paris Sefiri): 1, Gabriel Paşa: 1, Hilmi Efendi: 1, İskender Efendi: 2, İsmail Kemal Bey: 2, İsmail Zühdü Efendi: 2, Kabuli Paşa: 3, Kevork Efendi: 4, Kirkor Efendi:1, Köşer Efendi: 1, Lahovery Efendi: 2, Mehmet Şevki: 5, Murat Efendi: 1, Münif Paşa: 4, Nişan Efendi: 5, Odyan Efendi: 1, Osman Efendi: 1, Ömer Hakkı Bey: 1, Paul Parnasyan Efendi: 4, Refik Efendi: 1, Rıfat Efendi:8, Sadık Paşa: 1, Sadullah Paşa: 1, Sarafin Manas Efendi: 2, Sermet Paşa: 6, Sogomon Efendi: 1, Stephan Eghia Efendi: 1, Şakir Efendi: 2, Şinayder Efendi: 1, Teodor Kasap Efendi: 1, Terziyan Efendi: 1, Vuliç Efendi: 1

Diğer kitap kurtları ve bazı hikâyeleri şöyle:

“60 BEYGİR GÜCÜNDE YAZI MAKİNASI”

Vefatına dek 280’i aşkın eser yayımlayan Ahmet Mithat Efendi, Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk popüler yazarıdır… En büyük arzusu kitap okuyan bir toplum yetiştirmek olan Ahmet Mithat, halkın dertlerine tercüman olmak, onlara yenilikleri öğretmek kaygısıyla çok sayıda eser verdi. Bu eserleri kendi baskı makinesinde bastığı için, “altmış beygir gücünde yazı makinesi” olarak da anılır. Eserlerinde Avrupa’nın bilim, sanayi ve çalışkanlığını överken Osmanlı toplumunun ahlaki değerlerinin korunması gerektiğini vurguladı. Genç yazarlara destek verdi, dilde sadeleşmeyi savundu, devlete ve dine itaatsizliği, tembelliği, müsrifliği, özentiliği eleştirdi. Ahmet Mithat Efendi’ye aynı zamanda “yazı makinası”, “matbaa makinası” denmiştir.

ALİ EMİRİ EFENDİ’YE AHLAKSIZ TEKLİF!

Ali Emiri Efendi, İstanbul’un işgal edildiği 1920’li yıllarda garip; garip olduğu kadar da sinsi bir teklifle karşı karşıya gelir. Fransız işgal komutanı bizzat kütüphaneye gelerek, kitaplarını satması için üç bin İngiliz lirası teklif eder. Paris’te bir şarkiyat enstitüsü kuralım, “Siz de buranın müdürü olun”, der. Şartları daha cazip hale getirmek için de “Hem ömür boyu maaş alırsınız, hem de emrinize vereceğimiz Müslüman hizmetkârlarla ve Bolulu aşçılarla rahat bir hayat yaşarsınız” diye noktalar.

“BUNU DUYMAMIŞ OLAYIM”

Ali Emiri Efendi’nin cevabı adeta tokat gibidir:
– Ben bu kitapları milletimin bana verdiği maaşla topladım. Benden sonra bu milletin çocukları onlardan istifade etsin diye hepsini vakfettim. Biz Türkler misafirperver insanlarınız. Teklifinizi duymamış olayım…

KİTAP İÇİN YANYA’DAN YEMEN’E TAYİNİNİ İSTEDİ

Ali Emiri Efendi’nin bütün benliğini saran kitap aşkı zamanla ihtiras haline geldi. Yanya’da görev yaparken eline geçirdiği Arapça bir kitabın ikinci cildinin Yemen’in başkenti Sana’da bir zatın yanında bulunduğunu öğrenince büyük bir heyecana kapıldı. Onu nasıl elde edebilirim diye kara kara düşünmeye başladı. Sonunda bu kitabı istinsah etmek üzere (kopyasını çıkarmak) Yemen’e gitmeye karar verdi. Babıali’ye bir dilekçe vererek memuriyetinin Yemen’e alınmasını talep etti. Dilekçesi kabul edildi ve adı geçen memlekete tayini çıktı. Fakat tam bu sırada kitabın sahibi, onu satmaya razı oldu. Ali Emiri de yeni atandığı görevinden istifa etti.

EĞER AYAĞIN TEMİZ İSE…

Yazar, tarihçi, edebiyat tarihçisi, müzeci ve mutasavvıf ve kitap kurdu İbnülemin Mahmut Kemal İnal, çok renkli bir kişiliktir. Amerika’dan bir grup akademisyen üstadın evinde misafirdirler. Kanuni devrinde yaşamış şairlerden herhangi birisinin el yazısını görmek istediklerini dile getirirler. İbnülemin tercümana “Ayağın temiz mi?” diye sorar.
Tabii ki tercüman şaşırır, ayak temizliği ile bir şairin el yazısı arasında nasıl bir münasebet bulunduğunu anlamaya çalışır. O düşünedursun, üstat şöyle seslenir:
– Eğer ayağın temiz değilse şu kanepenin üstüne bir kağıt koy, üstüne bas, üçüncü raftaki altıncı kitabı indir, yirmi beşinci sayfasını aç bak. Aradığın yazıyı orada bulacaksın!

SADECE KİTABI DEĞİL KÜTÜPHANEYİ OKUYAN ADAM

Tarih profesörü Mükrimin Halil Yinanç için “Kitabı değil kütüphaneyi okuyan” adam denir. Kendisi aynı zamanda hafıza şampiyonudur. Hoca gençlik yıllarında Paris’e gider. Dünyaca ünlü kütüphanelerden biri olan Bibliotheque Nationel’e devam eder. Orada “Nusretname” adında bir kitapla karşılaşır. Bu son derece kıymetli eserden bir tane edinmek için derhal harekete geçer. Fakat iş o kadar kolay değildir. Tek nüsha olan eserin fotoğrafını çekmek, fotokopisini almak, dışarı çıkarmak mümkün değildir. İşte tam bu sırada Hoca’nın dillere destan olan hafızası imdada yetişir…

OTELLE KÜTÜPHANE ARASINDA MEKİK DOKUR

Her gün 5-10 sayfa ezberleyip akşam kaldığı otele gelip onları kayda geçer. Böylece kitabı tamamen istinsah (kopyasını çıkarma işlemi) etmiş olur. Daha sonra İzmir’de ortaya çıkan tam bir Nusretname ile karşılaştırılınca aralarında hiçbir fark olmadığı anlaşılır. Tabii ki bu durum onun hafıza gücünü bir kere daha gözler önüne serer ve olaya şahit olanları son derce şaşırtır.

HAMALLAR ONA KÜFE KÜFE KİTAP TAŞIR

Muallim Cevdet, sahaflardan çoğu zaman taksitle kitap alırdı. Esnaf onun dürüstlüğünü ve titizliğini bildiği için fiyatı yükseltmez, peşin paraya satıyormuş gibi hareket ederdi. Merhum, satın aldığı kitapları bir hamalın sırtında evine göndermeleri için kitapçılara tembihte bulunurdu. Eğer bir aksilik olur da, aybaşında borcunu ödeyemeyecek olursa, daha önce gelir, durumu kitapçılara bildirir, özür dilerdi. Sahaflar, tarihi değeri olan kitapları onun için saklarlardı.

ALÇAK GÖNÜLLÜ BİR DEV ADAM

İsmail Hoca tam manasıyla bir bibliyofil (kitap delisi) idi. O, kitap deryasının içinde bulunduğu halde, kitaplara kanamazdı. Sahaflar satamadıkları kitapları, risaleleri ona getirirlerdi. Parası olsaydı, muhakkak ki bütün sahaflar çarşısını satın alırdı. Onun için ilmin tek tarifi, yalnız ve yalnız kitaptı. O kadar mütevazıydı ki, kendi yazdığı makalelere bile başkasının imzasını atardı…

DARA DÜŞÜNCE “BİR DOSTUMUN KİTAPLARI” DİYEREK KÜTÜPHANESİNİ SATTI!

Nurullah Pertev Bey, bin bir emekle ve büyük bir zevkle topladığı o canım kitapları ömrünün son günlerinde elinden çıkarmak zorunda kaldı. Küçük partiler halinde sahaflara getirip sattı. Bu arada kitapların kendisine ait olmadığını, zarurete düşen bir dostunun olduğunu belirtmekten geri kalmadı. Bütün bir ömrünü aralarında geçirdiği sahaflar da kendisini kırmıyorlar, genellikle istediği parayı veriyorlardı. Yirmi sandık kitabını sahaflarda müzayede ile sattığı biliniyordu. Belli ki son günlerinde mahrumiyet içinde bulunuyor ama durumunu kimseye belli etmek istemiyordu.

KİTAP İSTEYENE CİMRİ ARAŞTIRMACIYA CÖMERT

M. Seyfettin Özege ülkemizde yetişen sayılı kitap âşıklarındandır. Ömrü boyunca topladığı kitapları Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne bağışladı. Bu kitaplar üniversite kütüphanesinin neredeyse yarısını dolduracak (57 bin) sayıdaydı. Kimseye kitap vermemekle beraber araştırma yapanlara elinden geldiği kadar yardım etti.

HOCALARIN HOCASI SÜHEYL ÜNVER’DEN ALTIN VASİYET

1986 yılında İstanbul’da ahirete göç etti. Vasiyetnamesine şunları yazdı:

Beni sakın öldü sanmayın. Bütün hayatımın yaşanmış senesi Süleymaniye Kütüphanesi’nde, Türk Kültürü arşivimle binlerce not ve hatıra defterimin içinde, içindekiler ve resimlerim emirlerinize amade. Ben hayatımda Tanrımın lütfu, büyüklerim, eş ve dostlarımın teveccüh ve dualarıyla cidden bahtiyar bir ömür sürdüm. Darısı dostlarımın başına. Boş vakit geçirmeyip benim gibi her şeyi değerlendirin. İnanın ki diğer insanları bıktıracak kadar çok yaşarsınız. Boş geçen her vakit sizleri ölüme götürür.
Acıyın kendinize…

KİTAPLARI LİMANIYDI

“Kimim ben?” diyordu bir yazısında. “Kimdi sahi Cemil Meriç? Gözlerini hakikati aramak uğruna kaybetmiş, kıyıcı insanlardan kitaplara sığınmış bir yalnız, okur! Hayatını Türk irfanına adamış bir fikir işçisi, yazar! Kafamıza çakılmış paslı çivileri sökmeyi seven, bize belletilenleri sorgulatan, düşünmeye kışkırtan, cehaletimizi yüzümüze çarpıp, sersemletip sonra yalnız bırakan namuslu bir münevver! Mağarası duvarına vuran akisleri hakikat sanan Türk aydınını çıkışa, ışığa davet eden, Eflatun’un ‘mağara metaforunda’ bahsettiği gözleri görmez o meşhur yol gösterici… Doğrusu hepsi; bütün bu tanımlamaların toplamıdır Cemil Meriç… Üstat bir başka yazısında şöyle diyordu: “Kitap bir limandı benim için. Kitaplarda yaşadım. Ve kitaplardaki insanları sokaktakilerden daha çok sevdim…”

Araştırmacı yazar Dursun Gürlek, “Ayaklı Kütüphaneler” başlıklı çalışmasında kitap kurtlarını bir araya getirmişti. Gürlek çalışmasında Gelenbevi İsmail Efendi, Mütercim Asım, Kethüdazade Arif Efendi, Hoca Tahsin Efendi, Ömer Hilmi Efendi, Ali Emiri Efendi, Babanzade Ahmet Naim, Muallim Cevdet, Ömer Ferid Kam, İsmail Fenni Ertuğrul, İsmail Saib Sencer, Nurullah Pertev Bey, İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Mükrimin Halil Yinanç, Hacı Musaffer Özak ve Ali İhsan Yurt’tan ilgi çekici bilgi ve anektoda yer verdi.